چغندر قند - بخش اول

داشتن آگاهی لازم درباره مسایل مختلف کاشت هر محصول، در بالا بردن توان تولید، عملکرد و سوددهی آن نقش بسیار مهمی ایفا می کند. از این رو لازم است کشاورزان قبل از اقدام به کشت هر نوع محصول درباره مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت آن اطلاعات لازم و کافی را کسب کنند. این موضوع درباره چغندرقند نیز به عنوان یکی از زراعت های مهم و استراتژیک کشور صادق و بسیار پر اهمیت است. لذا شرکت قند اصفهان در راستای اهداف بلند مدت بخش کشاورزی خود که همانا افزایش میزان موفقیت کشاورزان در امر تولید و بالا بردن خصوصیات کمی و کیفی چغندر قند است، به اجرای برنامه های مفید آموزشی جهت کشاورزان طرف قرارداد بهایی خاص داده است. بدین منظور واحد کشاورزی این شرکت نسبت به تهیه سلسله مطالبی در مورد مسایل مختلف کشت چغندرقند، از انتخاب زمین تا برداشت محصول اقدام کرده است که انشاا… در زمان های مقتضی در اختیار کشاورزان قرار می گیرند. در این نشریه به بحث پیرامون شرایط محیطی مناسب و اصول کلی کشت چغندر قند پرداخته می شود. 

 محاسن کشت چغندر قند
کشت چغندرقند دارای محاسن زیادی می باشد که عمده ترین آنها عبارتند از:
1- چغندر یکی از اجزاء کلیدی متشکله اقتصاد کشاورزی ملی است.
2- چغندرقند نسبت به طیف وسیعی از شرایط آب و هوائی و خاک سازگار است.
3- چغندرقند از نظر ارزش غذائی در ردیف محصولاتی از قبیل برنج، ذرت، گندم، سیب زمینی و حبوبات است.
4- در حال حاضر امکان کشت کامل مکانیزه چغندرقند فراهم شده است.
 5- چغندرقند در تناوب زراعی به خوبی جای می گیرد و عمیق بودن ریشه و پاک بودن مزارع آن از علفهای هرز اجازه می دهد که در تناوبهای مختلف جایگزین شود. چغندر خاک را در بهترین شرایط برای کشت غلاتی که بعداَ کشت می گردند نگه می دارد و عملکرد غلات را بهبود می بخشد. چغندرقند گیاهی وجینی است که ضمن کم کردن تراکم (تعداد) علفهای هرز حاصلخیزی و پوکی خاک را بهتر می کند.
6- محصولات فرعی چغندر با ارزش است. سربرگ چغندر و همچنین تفاله مخلوط با ملاس به دست آمده بعد از بهره برداری کارخانجات، غذای دام است. چغندر قند گیاهی با دو محصول است، برگها جهت علوفه و ریشه جهت قند گیری.
7- ارزش اندام هوائی یک هکتار چغندرقند در بهبود حاصلخیزی خاک در صورتی که به خاک برگردانده شود برابر 20 تا 30 تن کود حیوانی است.
8- چغندرقند یک محصول تضمینی است و همه ساله خرید آن توسط دولت تضمین می گردد.

سازگاری چغندر قند
چغندرقند نسبت به شرایط مختلف محیطی دارای سازگاری نسبتا" زیادی می باشد. نسبت به سرما، گرما، شوری و خشکی تحمل خوبی دارد. با این حال برای رسیدن به حداکثر عملکرد، لازم است که برای آن همانند سایر گیاهان زراعی بهترین شرایط رشد را فراهم کرد. شرایط مناسب رشد چغندرقند به قرار زیرند:
1-حرارت:
بهترین رشد چغندر قند هنگامی صورت می پذیرد که حداکثر درجه حرارت در تابستان از 35 درجه تجاوز نکند و در پاییز نیز روزها آفتابی، دمای هوا در  شبها پایین و درجه حرارت حداقل به یخبندان نزدیک شود. در کل، حرارت مناسب  رشد  چغندرقند بین  20 تا 24 درجه سانتیگراد است.
حرارت مناسب جهت جوانه زدن بذر چغندرقند بین 15 تا 20 درجه سانتیگراد است. اما جهت رسیدن به چنین درجه حرارت و کشت در آن شرایط، لازم است که مدت زیادی از فصل رویش از دست رود و چنین امکانی عملا" وجود ندارد. بنابراین هنگامی که درجه حرارت متوسط روزانه به 4 تا 5 درجه سانتیگراد رسید، می توان نسبت به کشت بذور اقدام کرد.
2- نور:
چغندر قند گیاهـی روز بلند است و به نـور زیادی جهت رشد و تجمع قند در ریشه نیاز دارد. وجود نور کافی در اواخر دوره رشد، موجب زیاد شدن ذخیره قند و افزایش خواص کیفی چغندر قند می گردد. بدین منظور  باید فاصله صحیح بوته ها و تراکم مطلوب بوته در مزرعه را مورد توجه خاص قرار داد و ضمن کوشش در جهت حفظ سلامت برگها نسبت به کنترل سریع علف های هرز نیز اقدام عاجل انجام داد.
3- رطوبت:
با اینکه چغندرقند به خشکی مقاوم است، اما حصول یک عملکرد بالا، مستلزم وجود رطوبت کافی و برنامه ریزی دقیق آبیاری است. برای چغندرکاری معمولاً آبیاری معتدل و سبک سودمند است، برای تولید یک ریشه 500 گرمی حدود 40 تا 50 لیتر آب مورد نیاز است. کل آب مورد نیاز چغندر قند در طول دوره رشد در مناطق مختلف کشور را بین 7300 تا 13600 متر مکعب در هکتار ذکر کرده اند.
4- خاک:
خاکهای حاصلخیز دارای زهکشی مناسب، با بافت متوسط (رسی - شنی) و اسیدیته (pH ) خنثی تا کمی قلیایی (7 تا 2/7) برای چغنـدرقند منـاسب هستند. خاکهای دارای مقادیر زیاد سنگ ، خاکهای فشرده و سفت که معمولاً با فقدان مواد آلی همراه هستند، برای کشت چغندرقند مناسب نمی باشند. اصولاً، محیط خاکی مناسب برای چغندرقند محیطی است که در بین ذرات خاک آن هوای فراوان وجود داشته باشد و خاک، سفت و متراکم نباشد که مانع گردش و نفوذ آب شود.خاک سست و پوک اجازه می دهد که ریشه چغندر به صورت عمیق در زمین فرو رود و به خوبی رشد کند.
چغندرقند جز در مراحل اولیه رشد نسبت به شوری خاک مقاوم است. با این حال شوری بالای خاک به عنوان یک عامل محدود کننده در تولید چغندرقند به حساب می آید.
 
تاریخ کاشت:
به طور کلی نمی توان تاریخ دقیقی از لحاظ تقویمی برای کشت چغندرقند در هر منطقه بیان کرد. توصیه دقیق تاریخ کاشت بر اساس درجه حرارت صورت می پذیرد. کشت چغندر قند در اولین زمان ممکن پس از پایان یخبندانهای زمستانه (در اواخر اسفند و اوایل فروردین) امکان پذیر است. تاخیر در تاریخ کاشت، به خصوص در مناطق با دوره رشد کوتاه، منجر به کاهش عملکرد می شود. هنگامی که متوسط درجه حرارت روزانه به 4 تا 5 درجه سانتیگراد رسید، می توان بذر چغندرقند را کشت کرد. هنگام کاشت چغندر باید وضعیت زمین از لحاظ رطوبت مطلوب باشد.
مراحل آماده سازی زمین:
میزان محصول چغندرقند، تا حد زیادی بستگی به ساختمان خاک و آماده سازی بستر بذر دارد. عمق شخم، زمان شخم، کاربرد کود و استعمال علف کش ها پیش از ظاهر شدن جوانه های چغندرقند (جهت عاری شدن بستر کاشت از علف های هرز)، همگی از عواملی هستند که محیط کشت مناسبی برای بذرها و بوته های جوان چغندر ایجاد می کنند. بهترین زمان برای انجام شخم در مزارع مورد کشت فصل پاییز است که در این حالت امکان استفاده بهینه از ماشین آلات (در پاییز که به آنها نیاز نیست)، ذخیره سازی رطوبت مناسب درخاک، عدم تاخیر کشت در بهار و صرفه جویی در مصرف آب فراهم می گردد. از طرفی از ورود ماشین آلات سنگین جهت آماده سازی زمین در بهار به علت تعجیل زارعین در کاشت بهاره اجباراً قبل از گاورو شدن خاک جلوگیری می شود و تخریب اراضی به حداقل خواهد رسید.
در زمان شخم، کودهای فسفره، پتاسه، کودهای آلی و دامی در سطح مزرعه پخش می شوند که  تا عمق مناسبی با خاک مخلوط شوند. بهتر است فسفر مورد استفاده، از منبع سوپر فسفات و پتاسیم از منبع سولفات پتاسیم تامین شود. در شخم پاییزه، عمق شخم باید بین 30 تا 35 سانتیمتر بوده و زمین در وضعیت مناسبی از لحاظ رطوبتی (گاورو) باشد. بلافاصله پس از اتمام سرما لازم است که سایر مراحل آماده سازی زمین را انجام داد. در این زمان تنها نیاز به یک شخم سطحی با استفاده از گاو آهن قلمی است. چنین شخمی منجر به از بین رفتن علفهای هرز تازه سبز شده نیز می شود. جهت نرم کردن خاک و از بین بردن کلوخه های باقی مانده در زمین می توان از دیسک استفاده کرد. پس از انجام عملیات مذکور، با استفاده از ماله، سطح زمین به طور کامل تسطیح می شود. ماله کشی زمین همچنین منجر به فشرده شدن خاک و از بین رفتن فضاهای داخل خاک می شود و در نتیجه حالت مویینگی خاک و عمق کاشت یکنواخت را ممکن می سازد. نکته مهم آن است که در هنگام آماده سازی زمین، رطوبت خاک زیاد نباشد، در غیر این صورت ساختار خاک تخریب می شود.